Tek hücrelilerde özelleşmiş bir sinir sistemi yoktur. Uyartıları alma ve cevap verme sitoplazmadaki sinir telcikleri yardımı ile olur. Paramecium da hücre dışında bulunan siller, hücre içindeki sinir telleri ile bağlantılıdır. Sinir telleri dıştan gelen uyartıları hücrenin her yerine iletir. Süngerlerde özelleşmiş sinir hücresi yoktur. Her hücre uyarıya karşı kendisi tepki gösterir. Uyartı kimyasal yolla iletilir. Sölenterlerden Hidrada özelleşmiş sinir sisteminin en basiti olan sinir ağı bulunur. Sinir ağı birbirine bağlı sinir hücrelerinden oluşur. Uyartı iletimi yavaştır.

Yassı solucanlarda (Planaria) başta beyin görevi yapan bir sinir düğümü (Ganglion) ile vücudun iki yanında uzanan bir çift sinir şeridi bulunur. Bu yapıya ip merdiven sinir sistemi denir.

Eklembacaklılarda merkezi sinir sistemi görülür. Baş ganglionuna beyin denir. Ganglionlar bağımsız olarak iş görebilir.

Omurgalılarda sinir sistemi ikiye ayrılır.

1- Merkezi Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten oluşur.

2- Çevresel Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten çıkan sinirlerden oluşur.

Sinir sisteminin yapı ve görev birimi nöron adındaki sinir hücreleridir. Bir nöronda kısa uzantılar (Dendrit) ve uzun uzantı (Akson) bulunur. Sinir hücrelerinin çekirdek bulunan kısmına hücre gövdesi denir. Aksonu en dıştan saran kılıfa şıwan kını denir. Beslenme ve rejerasyonu sağlar. Şıwan kını altında miyelin bulunur. Miyelinli nöronlar impulsları daha hızlı iletir. Beyin ve omurilik sinirleri miyelinli, otonom sinirleri miyelinsizdir. Akson üzerindeki ranwier boğumlarında impulslar güçlenir. Görev ve işleyişine göre üç çeşit nöron vardır.

1- Duyu Nöronu: Duyu organlarındaki reseptörlerden (Almaç) aldığı impulsları merkezi sinir sistemine iletir.

2- Ara Nöron: Duyu ve motor nöronları birbirine bağlayan nöronlardır. Uyartılara karşı hangi tepkinin oluşturulacağını belirler.

3- Motor Nöron: Merkezi sinir sisteminden aldığı uyarıları, tepki organına (Efektör organ) iletir. Efeftör organ genelde kas veya salgı bezidir.

Çevreden gelen bilgi reseptörler tarafından alınır. Sırasıyla duyu nöronu aran nöron ve motor nörondan geçerek efektör organa iletilir. Sinir dokusunu rejenerasyon yeteneği yoktur.

Dıştan ve içten gelen uyarıların etkisi ile nöronda meydana gelen değişikliğe impuls denir. İmpulsun iletim yönü: Dendrit à Hücre gövdesi à Akson doğrultusundadır.

İmpulsun iletimi elektro kimyasal bir olaydır.

Dinlenme halindeki bir nöronda hücre zarının dış kısmı “+” iç kısmı “–“ yüklüdür. Hücrenin bu haline polarizasyon (Kutuplaşma) denir. Bu olay Na ve K iyonlarının eşit olmayan dağılımından kaynaklanır.

Uyarılan sinir hücrelerini dış kısmı “–“ iç kısmı “+” yüklü duruma geçer. Bu olaya depolarizasyon denir. Bu işlem sırasında hücre bol miktarda O2 harcar, ATP kullanır. Sonuçta CO2 ve ısı oluşur.

İmpuls iletimi tamamlanınca nöron tekrar eski durumuna gelir. Buna da repolarizasyon denir.

Depolarizasyon durumundaki sinir hücresi ikinci bir uyartıya cevap veremez, repolarize olması gerekir.

Eşik Şiddeti: Sinir hücresinin uyarılması için gereken minimum uyartı şiddetidir. Eşik şiddetinin altındaki uyarılara sinir hücresi cevap veremez. Eşik değerde ve üzerindeki uyarılara cevap verir. Buna ya hep ya hiç kuralı denir. Uyartı eşik şiddetin üzerinde olduğunda impulsun hızı ve etkisi değişmez, sayısı değişir.

Uyarmanın frekansı, şiddeti ve süresi, nöronların sayısı, dizilişleri ve aralarındaki bağlantı impuls sayısını etkiler.

Sinaps: Bir nöronun dentridi ile diğer nöronun aksonunun karşılaşama noktasıdır. Uyartıların akış yönü sinapslarda aksondan dentrite doğudur.

İmpulsun akson ucuna gelmesiyle sinaptik keselerden nörotransmiter (Taşıyıcı) maddeler salgılanır. Diğer sinir hücresinin dendritindeki reseptörler tarafından algılanan bu maddeler bu hücrede yeni impulsu başlatır. Nörotransmiter maddeler asetilkolin, noradrenalin, dopamin, seratonin ve histamindir. Sinapslardaki nörotransmiter maddelerin salgılanma miktarı impuls sayısına bağlıdır. Bir uyartının sinapstan geçişi sinir hücresinden geçişinden daha yavaş olur. Yani elektriksel ileteim hormonal iletimden daha hızlıdır.

A- Merkezi Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten oluşur.

* Beyin: Beyin dıştan içe doğru üç katlı zar ile çevrilmiştir. Bu tabakalar sert zar, örümceksi zar ve ince zardır. Örümceksi zar ile ince zar arasında beyin sıvısı bulunur. İnsanda beyin ağırlığı 1300-1500 gr'dır. İnsan beyni üç bölümden oluşur.

1- Ön Beyin: Uç beyin ve ara beyin olarak ikiye ayrılır. Öğrenilen davranışları, bacak hareketlerini, zekâyı, hafızayı kontrol eder. Uç Beyin: Ara ve orta beyini dıştan saran kısmıdır. Rolando yarığı ile ikiye ayrılır. Dış kısmında boz madde iç kısmında ise ak madde bulunur. Otonom sinir sistemini etkiler. Görevleri; hafıza, öğrenme, hayal kurma, görüntü, ses, konuşma, sembolleri algılama, şahsiyet değerlendirmedir. Ara Beyin: Talamus, hipotalamus ve hipofiz bezinden oluşur.

Talamus: Duyusal impulsların dağıtım merkezidir. Heyecan duygunun dışa vuran tepkilerini düzenler.

Hipotalamus: Homeostasi ile ilgili düzenlemeler yapar. İştah, kan basıncı, su dengesi, vücut ısısı, uyku, hormon salgılama, karbonhidrat ve yağ metabolizması eşeysel yönelme ve olgunlaşmayı düzenler.

Hipofiz Bezi: Salgıladığı hormonlarla diğer endokrin bezlerin çalışmasını kontrol eder.

2- Orta Beyin: Beyincik ile ara beyin arasında kalan kısımdır. Vücut duruşunu ve kas tonusunu ayarlar. Işığa bağlı olarak gözbebeğinin büyüyüp küçülmesini de kontrol eder.

3- Arka Beyin: Omurilik soğanı ve beyincikten oluşur.

Omurilik Soğanı: Dışta ak madde dışta boz madde bulunur. Kalp atışı, atardamar çapının değişmesi, solunum hareketleri, yutma ve tükürük salgısı, karaciğerin şeker ayarlaması, kan damarının büzülüp gevşemesi, kusma, çiğneme, hapşırma olaylarını kontrol eder. Ayrıca solunum, dolaşım ve boşaltım sistemlerini denetler.

Beyincik: Dışta boz madde içte ak madde bulunur. İki yarım küreden oluşur. Yarım küreler pons ile birbirine bağlanır. İskelet kaslarının kasılmasını düzenler ve denge merkezidir.

* Omurilik: Omurganın içinde vücut boyunca uzanır. Omurilikte ventral kök, dorsal kök ve yan boynuz bulunur. Ventral kök motor nöronlarının çıktığı, dorsal kök duyu nöronlarının omuriliğe girdiği yerdir. Yan boynuzdan otonom sinir sistemine ait sinirler çıkar. Omurilik refleks merkezidir. Beyne gelen ve çıkan impulsları iletir.

Vücudun uyarı etkisi ile ani olarak yaptığı istemsiz hareketlerdir. Refleksler omurilikteki refleks yayları tarafından oluşturulur. Basit bir refleks yayında duyu nöronu, ara nöron, motor nöron ve iki tane sinaps bulunur. Bir refleks yayında uyartının oluşumundan tepkinin ortaya çıkışına kadar izlenilen yol şöyledir: Duyu organı – dorsal kök – boz madde – ventral kök – salgı bezi veya kas Beyin refleksle meydana gelen olayların ancak sonucundan haberdar olur.

B- Çevresel Sinir Sistemi: Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemidir. Somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere iki ayrı şekilde incelenir.

* Somatik Sinir Sistemi: Duyu ve motor nöronlarından oluşur. İskelet kaslarında gerçekleşen istemli hareketler somatik sinirlerin kontrolündedir ve miyelinlidirler.

* Otonom Sinir Sistemi: İsteğimiz dışında çalışan tüm iç organlara sinirler gönderir ve miyelinsizdirler. Omurilik, omurilik soğanı ve hipotalamustaki merkezlerce kontrol edilir. Otonom sinir sisteminde birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirler bulunur. Sempatik sinirler organizma zor durumda kaldığında devreye girer. Sindirim ile ilgili olayları yavaşlattığı halde diğer olayları hızlandırır. Parasempatik sinirler ise sindirim sistemi hariç iç organların çalışmasını yavaşlatır.

0 Yorum Yapılmış "Biyoloji Sindirim Sistemi"
Kayıtlı yorum bulunamadı ilk yorumu siz ekleyin